Tuesday, December 3, 2019

आनंदवन मोमेण्ट्स!

एक दिवस शीतल आमटेचा मेसेज आला. शीतल सोशल मिडिया मैत्रिण होती बरेच दिवस. तिला माझं वायरवर्क आवडलंय हे ती सांगेच वेळोवेळी. तर तिचा मेसेज आला की आमच्याकडे दिव्यांग लोकांसाठी वायर ज्वेलरीचं वर्कशॉप घेशील का?
आनंदवनासंबंधी महारोग्यांची सेवा, उपचार, पुनर्वसन याबद्दल थोडीफार कल्पना होती. समिधा वाचलेले असल्याने कश्या प्रकारे हे काम उभे राह्यले हे ही साधारण माहिती होतेच. जलसंधारणाच्या कामाबद्दलही पुसटशी माहिती होती. त्यामुळे कधीतरी आनंदवनाला भेट द्यायचीये हे पक्के डोक्यात होते. आता तर काय आयतीच संधी चालून आली.
पण दिव्यांग लोकांना जमेल का? वायरकामासाठी हात आणि डोळे व्यवस्थित असावे लागतात. वगैरे कुशंका मी उपस्थित केल्याच. ती ज्या दिव्यांग गटाबद्दल विचारत होती ते शक्यतो कर्णबधिर लोक असणार होते. वायरकाम करायला काही प्रॉब्लेम नव्हता. तसेच त्यांच्याशी कम्युनिकेट करायला इंटरप्रिटर बरोबर असेल हे ही तिने स्पष्ट केले. मग मी तातडीने होकार कळवून टाकला.
मग सुरू झाली सगळी जमवाजमव. तारकामाची हत्यारे आणि तारा. वरोर्‍यात तर काही मिळणार नव्हतं. मला मुंबईतल्या मार्केटांशिवाय काही माहिती नव्हतं. मुंबईतून हत्यारे, तारा घेऊन नागपुरापर्यंतचा प्रवास करणे शक्य नव्हते. एकदीड महिना, एक व्हॉटसॅप ग्रुप, शेकडो मेसेजेस, अर्धशेकडो फोनकॉल्स, वर्कशॉपच्या कोऑर्डिनेटर लोकांची फिराफिरी या सगळ्यांच्या अखेरीस मी पोचले तेव्हापर्यंत सगळे सामानही आनंदवनात पोचले.
फ्लाइट काहीच्या काही लेट झाल्याने रात्री साडेनवास म्हणजे आनंदवनाच्या मध्यरात्री मी तिथे पोचले. त्यामुळे संध्याकाळी आनंदवनात पोचल्यावर सगळे छान मांडून ठेवू, शीतलशी गप्पा मारू, आनंदवनात फिरू असे सगळे इमले हवेत फुर्र झाले. गेस्ट हाऊसमधे शिरतानाच एक बोर्ड दिसला. इथे वायफाय नाही. हे १९९५ असल्यासारखे एकमेकांशी गप्पा मारा. मग या आज्ञेचे पालन म्हणून रात्री प्रोग्राम कोऑर्डिनेटर माधवी आणि सोशल मिडियासाठी काम करणारी मधुवंती यांच्याबरोबर मध्यरात्रीपर्यंत मस्तपैकी गप्पांचा फड रंगला.
१. गप्पा मारा
nowifi.jpg
सकाळी आवरून गेस्टहाऊसच्या बाहेर आले. सुंदर ऊन आणि जिकडेतिकडे फुलझाडे. मन एकदम प्रसन्न झाले. लगेच फोटो काढणे,
गेस्टहाऊसच्या बाहेर व्होडाफोनला रेंज असल्याने फोटो फेबुवर टाकणे वगैरे उद्योग करून झाले लगेच.
२. ही ती सुंदर सकाळ
sakal.jpg
मला धुळीचा वास लगेच येतो. त्रासही होतो. नोव्हेंबर म्हणजे कोरडा महिना आणि विदर्भाची कोरडी हवा. त्यामुळे वातावरणात धूळ असणार हे मी गृहितच धरले होते. पण तशी धूळ जाणवलीच नाही. इतकी स्वच्छ हवा हे जरा अप्रूपाचेच झाले.
८ वाजता ब्रेकफास्टची वेळ असते. साधा, पोटभरीचा आणि चविष्ट ब्रेकफास्ट झाला. कॅण्टिनचे वैशिष्ट्य म्हणजे खाऊन झाले की आपापली ताटवाटीचमचा वगैरे आपणच घासून टाकायचे. लोकांना सहजपणे ताटवाटी घासता यावी यासाठी नळांची रांग, ताट ठेवायला तिपाई, प्रत्येक दोन नळांच्या मधे साबणाचे पाणी आणि स्पंज ठेवलेली बादली, एका बाजूला सगळे खरकटे टाकून द्यायला ठेवलेली बादली आणि घासून झाल्यावर सगळे निथळत ठेवायचे टेबल अशी एकदम शिस्तशीर व्यवस्था आहे. हा प्रकार मला फारच आवडला.
सकाळी नऊ वाजता वर्कशॉप सुरू झाले. हे वर्कशॉप म्हणजे छंदवर्ग नाही. सुरूवात जरी छंदवर्गासारखी असली तरी इथे शिकवायचे आहे त्याचा उद्देश शिकणार्‍यांसाठी पुढे जाऊन रोजगारनिर्मिती व्हावी हा आहे. त्यामुळे जे काही शिकवायचे त्यात परफेक्शन, फिनेस याची पूर्ण ओळख करून द्यायची ही एक गोष्ट मी लक्षात ठेवली होती. तीन कर्णबधिर लोक आणि एक अस्थिव्यंग असलेली व्यक्ती यांच्यासह एकूण आठनऊ लोक होते वर्कशॉपमधे. हत्यारांची ओळख करून देताना आपले म्हणणे डेफ लोकांपर्यंत पोचेल का? त्यांना समजेल का? वगैरे धाकधुक होती मनात. पण इंटरप्रिटरच्या मदतीने तो भाग पार झाला. साइन लँग्वेज मला अजिबातच येत नाही पण काही खुणा या निव्वळ लॉजिकवर असतात असेही लक्षात आले.
३. वर्कशॉपमधील बॅनर
Banner at workshop.jpg
वर्कशॉपमधे मी अगदी बेसिक स्पायरल, गाठ यांच्यापासून सुरू करते. त्यासाठी मी एक छोटेसे वर्कबुकही तयार केलेले आहे. एकेका स्पेसिमेनचे चित्र, नाव आणि वायरची मापे व इतर नोंदी करण्यासाठी बरीच रिकामी जागा असे आहे त्या वर्कबुकात. कर्णबधिर मुलींसाठी ते जास्त उपयोगाचे ठरले असावे असे वाटते. स्वतः शीतलही सुरूवातीला वर्कशॉपला बसली होती. अर्थात आनंदवनाची सीईओ ही जबाबदारी पार पाडत असताना वर्कशॉपला जास्त वेळ थांबणे तिला शक्य नव्हतेच. पहिल्या दिवशी सकाळी नऊ ते संध्याकाळी साडेपाच-सहापर्यंत चालले वर्कशॉप. मधे एक तास जेवायची सुट्टी फक्त. संध्याकाळपर्यंत सगळ्यांची बोटे हुळहुळी झाली होती हे खरे पण प्रत्येकाची पाचसहा लिंक्सची इजिप्शियन कॉइल तयारही झाली होती.
४. विद्यार्थ्यांची पहिलीवहिली इजिप्शियन कॉइल
Egyptian coil day 1.jpg
संध्याकाळी डॉ. विकास आमटे यांना भेटायचे ठरले होते. माधवीबरोबर त्यांच्या ऑफिसमधे गेले. त्याआधी वर्कशॉपमधे केलेल्या इजिप्शियन कॉइल्स शीतलने त्यांना दाखवलेल्या होत्या. ते काम खूपच आवडलेले होते त्यांना. एवढ्या मोठ्या व्यक्तीला भेटायचे म्हणजे दडपणच होते जरा. पण माणूस एकदम दिलखुलास. दहा वर्षांपूर्वी संदीप तिकडे जाऊन आला होता. ते त्यांच्या लक्षात होते. आणि वर्कशॉपबद्दल त्यांच्याकडून कौतुक ऐकल्यावर मी रिलॅक्सच झाले.
ते सांगत होते. बाबा आमट्यांबद्दल, त्यांच्या आईबद्दल, पत्नीबद्दल, मुलीबद्दल, आनंदवनाबद्दल, तिथल्या जगण्याच्या संकल्पनेबद्दल, त्यांच्या लहानपणाबद्दल, बाबा आमट्यांना मिळालेल्या सेवन्थ नोबेलबद्दल, पुलंच्या दरवर्षी आनंदवनात येण्याबद्दल, पर्यावरणाबद्दल,
हा आश्रम नाही. हे जगणं आहे. ही चॅरिटी नाही, 'चॅन्सिटी' (चान्स + चॅरिटी) आहे. इथे नव्या कल्पनांचे, बदलांचे स्वागत आहे.
आनंदवन ही काय कल्पना आहे नक्की याची ओळख होण्याचा माझा प्रवास तिथे सुरू झाला.
त्यांच्या ऑफिसच्या बाहेर एक शिळा आणि काही दगड रचून एक इन्स्टॉलेशन सारखे केलेले आहे. ही माझी स्मरणशिला. मीच तयार करून ठेवलीये असं हसत हसत म्हणाले. वयाने आधीच्या पिढीतली पण मित्र असलेली कित्येक मंडळी आठवली.
दुसर्‍या दिवशी सकाळी आनंदवन बघण्यासाठी फिरायचे ठरले. आर्किटेक्ट अमृता माझ्याबरोबर आली होती. सुरूवात केली ती मियावाकीच्या धर्तीवर केलेल्या अटल आनंदवन डेन्स फॉरेस्ट या प्रकल्पापासून. शीतल या प्रकल्पाची प्रमुख आहे. मियावाकीची कल्पना समजून घेत, प्रयोगाला मिळत असलेल्या यशाबद्दल अवाक होत तो सगळा भाग फिरलो. मग श्र्द्धावनाकडे निघालो. वाटेत शेती, अप्रतिम तळे, त्यात बदके, तळ्याच्या बाजूला बसायची जागा असे काय काय दिसत होतेच.
५. एका तळ्यात होती (हे नाव देणे मराठी माणसांना कंपलसरी असते)
badake.jpg
आनंदवनाचा सगळा परीसर जुन्या बंद झालेल्या कोळशाच्या खाणीवर उभा आहे. हे सांगितल्याशिवाय कुणाचाही विश्वास बसणार नाही. माणसांच्या पुनर्वसनाबरोबरच निसर्गाचे पुनर्वसनही केलेले आहे. हायवेच्या दुसर्‍या बाजूला औष्णिक वीज केंद्राच्या चिमण्या धूर ओकतायत, पलिकडे अजूनही चालू असलेली एक कोळशाची खाण आहे. अश्या परिस्थितीत हवेत प्रदूषणाने होणारी घुसमट जाणवायला हवी पण आनंदवनात त्याचा मागमूसही नाही.
श्रद्धावनाच्या इथे माणसाच्या विकासासाठी धारातीर्थी पडलेल्या वृक्षांची आणि मुलाच्या सोसापायी गर्भातच मारल्या गेलेल्या मुलींची स्मरणशिला आहे. हे काहीतरी वेगळेच.
६. स्मरणशिला
smaranashila.jpg
अजून वेगळे म्हणजे आजवर आनंदवनात जेवढे कार्यकर्ते होऊन गेले त्या सगळ्यांच्या नावे एकेक झाड लावलेलं आहे. म्हणून हे श्रद्धावन. याच झाडांच्या सावलीत बाबा आमटे आणि साधनाताई आमटेही विसावा घेतायत. मी एरवी बधीर काळजाची बाई आहे पण तिथल्या वातावरणात माझ्याही डोळ्यात पाणी आलं.
तिथे भोवती विविध प्रकारचे दगड आणून ठेवलेले आहेत. एकसेएक देखणे दगड. आपल्या नैसर्गिक आणि पॉलिश बिलिश न केलेल्या रूपात. "ही विकासभाऊंची आवड. त्यांना माहितीयेत कुठले कुठले दगड आहेत ते." अमृताने माहिती पुरवली. दगड आवडणारी माणसे म्हणजे काय एकदम भारीच की.
श्रद्धावनातून मग आम्ही वर्कशॉप्सकडे आलो. ग्रिटींग्ज विभागात गनिकाका वेगळ्याच प्रकारे पेंटिंग्ज बनवतात. मक्याच्या कणसाची साल, भाताचे उरलेले तूस, केळीचे सुकलेले साल अश्या गोष्टींचे कोलाज करतात. अगदी पोर्ट्रेटस सुद्धा. कमाल आहे तो प्रकार.
७. पोर्ट्रेटस
ganikakaportraits.jpg
तिथून टेक्स्टाइल विभागात गेलो. तिथे मी रमणार हे उघड होतंच. हातमाग, पॉवरलूम्स दोन्ही बघितले. १००% कॉटन तेही इतके सायीसारखे तलम मऊ. सुख आहे त्या कापडाचा स्पर्श म्हणजे. असं कापड हवं रोजचं रोज. काही झालं तरी कापडाचा मऊपणा सुखावतच राहील. विरार ट्रेनमधे काही होवो, तरी चिडायला होणारच नाही.
तिथून स्वरानंदवन या ऑर्केस्ट्राच्या हॉलमधे गेलो. शारीरीक वा मानसिकरित्या दिव्यांग माणसाकडे एक कमतरता भरून काढायला दुसर्‍या कुठल्यातरी क्षमतेचे भन्नाट दान मिळालेले असते याचे प्रत्यक्ष प्रमाण म्हणावे अशी सुंदर गाणी ऐकली.
एव्हाना वर्कशॉपची वेळ झाली होती त्यामुळे पटकन कॅण्टिनला जाऊन पोहे खाऊन घेतले आणि वर्कशॉप सुरू केले. विद्यार्थ्यांची कालची एक्साइटमेंट किंचित कमी झालेली होती. पहिला जमून गेलेला स्पायरल आता वेडावाकडा होत होता. बोटांच्या हुळहुळीचं करायचं काय समजत नव्हतं. आणि शिकवणार्‍या निर्जाबै दुष्टासारख्या पंधरा लिंक पूर्ण करा तरीही म्हणून ढकलत होत्या.
८. वर्कशॉप
Nee teaching.jpg
दुसर्‍या, तिसर्‍या, चौथ्या, पाचव्या दिवशी कस लागतो तुमच्या पेशन्सचा, तुमच्या बोटांचा, तुम्हाला खरंच इंटरेस्ट आहे का नाही याचाही. ती प्रक्रिया सुरू झाली होती. एखाद दोन लोक वगळता सगळे टिकून होते.
दोन कर्णबधिर मुलींशी संवाद साधणे थोडे थोडे जमायला लागलेय असे वाटत होते. पुढच्या वर्कशॉपच्या आधी काही किवर्ड्स शिकून यायचेत साइन लँग्वेजमधले हे स्वतःशीच नोंद करून ठेवले.
दुपारी साडेचारला मला निघावे लागणार होते. नागपूरमधला ट्रॅफिक पार करून विमानतळावर वेळेत पोचायचे होते. त्यामुळे सूचना, फोटो, गप्पा अश्या सगळ्यात घाई घाई करत मी निघाले. या सगळ्यात शीतलशी गप्पा आणि चर्चा हा कार्यक्रम राहूनच गेला. पण ही मैत्रिण मात्र फारच आवडली.
'तुमची पुरेशी प्रॅक्टिस झाली नाही तर मी परत येणार नाही' असे बजावून निघाले खरी पण मला माहितीये मी जात राहणार आहे परत तिथे. आत्ता कुठे आनंदवनाची बारीकशी झलक बघितलीये. अजून बरंच बघायचंय, समजून घ्यायचंय. जमलंच तर काही कामही करायचंय. बघूया.
- नी

Tuesday, March 5, 2019

नवीन कलेक्शन येणार!

मार्च महिना आला. दरवर्षीप्रमाणे नवीन कलेक्शन अनाऊन्स करायची वेळ झाली.
माझ्या नी ब्रॅण्डला आता ४ वर्षे पूर्ण होतील.
अजूनही कासवाचीच गती असली तरी हळूहळू पुढे जाणे नक्की चालू आहे.
इथल्या मैत्रिणींना माहिती नसेल पण गेल्यावर्षी नदी ही थीम घेऊन पूर्ण कलेक्शन केले होते.
यावर्षी बराच वेळ घेऊन मोठी उडी मारायचा बेत होता. पण एक काम लांबले आणि यावर्षी अ‍ॅनिव्हर्सरी कलेक्शन करताच येणार नाही असे चित्र तयार झाले. आता तेच काम अजून थोडे लांबलेय त्यामुळे मोठी उडी नाही तरी दरवर्षीचा नेम चुकू नये इतपत कलेक्शन करता येणार आहे.
तर यावर्षी छोटेसे कलेक्शन करणार आहे. आत्तापर्यंत केलेल्या सगळ्या प्रकारच्या डिझाइन्सचा म्हणजे आदिकथा, रांगोळी, ट्री ऑफ लाइफ, ट्विस्ट विथ ट्रॅडिशन, म्हादेई कलेक्शन, डेट विथ अलेक्झांडर काल्डर इत्यादी सर्व डिझाइन्सचा किमान एकेक तरी नमुना या कलेक्शनमधे असेल. त्याचबरोबर जी मोठी उडी मारणार होते त्याची एक बाळपाऊल म्हणावे अशी झलकही असेल.

ही एक छोटीशी झलक आजवरच्या कलेक्शन्सची 

Thursday, February 21, 2019

मेकप मेकप मेकप!

एकेकाळी म्हणजे इसपू वगैरे काळातच साधारण लोकांचे मेकअप करायचे मी. ब्रायडल, नाचाचे, शाळेच्या गॅदरींग्जचे वगैरे.
ब्रायडल करताना 30 रंगाच्या मुलीला 23 रंगाची करा, साडीला मॅचिंग मोरचुदी रंगाचीच शॅडो लावा, मेकपला पैसे घेता आणि गालावरचा गुलाबी रंग इतक्या कंजूषपणे काय वापरता?, असे बरेच आग्रह नवरीमुलगी आणि इतर जानोश्याचे असायचे. अहो नवरी गोड, सुंदर वगैरे दिसायला हवीये मेकपकी दुकान नाही हे समजवताना मी हैराण परेशान होऊन जायचे. त्यात मुलीच्या सासरच्यापैकी कुणी ब्युटीशीयन असली किंवा साधे थ्रेडिंग शिकत असली तरी ती आत येऊन उगाचच सासरचा तडका देऊन जाणार आणि नसलेली अक्कल पाजळणार. सासरघरची त्यामुळे तिची अक्कल भारी असाच अभिनय करायला लागणार वगैरे धमाल व्हायची. गोरी नाही दिसत असं म्हणत एका नवऱ्यामुलीच्या सासूने मेकअप टेबलावरची पावडर घेऊन केलेल्या मेकअपवरून बचाबचा चोपडून खारा दाणा करून टाकले होते. नवऱ्यामुलीचे अश्रू आणि लिंपलेली पावडर पुसून परत चेहरा होता तसा सुंदर करण्यात रिसेप्शनला स्टेजवर जायला अर्धा तास उशीर झाला होता. लग्न लागल्यानंतर काही तासातच लग्न केल्याचा पश्चात्ताप नवऱ्यामुलीला होउ लागला होता.
नाचाच्या मेकपांची अजून वेगळी तऱ्हा. एखाद्या नाचाच्या क्लासने त्यांच्या कार्यक्रमासाठी मला बोलावलेलं असायचं. अरंगेत्रम किंवा गुरुपौर्णिमा वगैरे. भारतीय शास्त्रीय नृत्य. ठराविक प्रकारे डोळ्यांचा मेकअप ही त्या मेकअपची खासियत. मुळात पुरातन काळी जेव्हा हे नृत्य सादर होत असे तेव्हा उपलब्ध असलेली प्रकाशयोजना म्हणजे मशाली तत्सम. तर त्यांच्या उजेडात डोळ्यांच्या मुद्रा व्यवस्थित दिसाव्यात यासाठी खरंतर भरदार डोळे रेखनाचे प्रयोजन होते. मग नंतर विशिष्ट प्रकारे आयलायनिंग करणे हा नृत्यशैलीच्या आहार्य अभिनयाचा भाग बनला. आता आपल्याकडे भरपूर प्रकाश असतो स्टेजवर तर हे डोळे रेखन सौंदर्य वर्धन आणि शैलीचा भाग म्हणूनच आणि तितपतच यायला हवे. हे सगळे मला माझ्या गुरूने शिकवले होते. पण अनेक क्लासच्या गुरूंना त्यांच्या गुरूने शिकवले नसावे.
‘गर्दभी अप्सरायते’ वयातल्या गोड मुली, तलम त्वचा वगैरे असताना नको ते मेकअपचे थर असं व्हायचं. पण कार्यक्रमाचा अवधी, नाचून येणारा घाम वगैरे सगळ्यामुळे बराच वेळ टीकेल असा मेकअप करणे ही गरज असे. तसेच शैलीदार डोळे, ओठ रेखणे ही ही. पण किमान दोन मिलीमीटर रुंदीचे आयलायनिंग केले नाही तर आयत्यावेळेला नाच विसरणार असा काही शाप असावा. त्यामुळे क्लासच्या ताईंच्या गुरू मी केलेल्या मेकपवर आपल्या प्रकारे डोळे रेखत. दोन मिलीमीटर जाडीची रेषा, तीही थरथरती आणि गाल कुणी मारल्यासारखे आरक्त. सुंदर मुलीचे आरक्त घुबडात रूपांतर झालेले असे. माझा वैताग होई. आधीच स्टेज परफॉर्मन्सचं टेन्शन, त्यात हा वाढीव बटबटीत मेकअप तोही साक्षात गुरूंच्या गुरूने केलेला त्यामुळे गोंधळलेल्या मुली समोर असत. आरश्यातला स्वतःचा घुबड चेहरा बघून क्वचित डोळ्यात पाणी आलेले असे. यांच्यासमोर मी काय वैतागणार?
शाळेच्या गॅदरींग्जचे वेगळे नियम. सर्व मुलांना गालांवर गुलाबी टिळे आणि चट्टक लाल लिष्टीक (शाळेत असेच म्हणतात!) लावली नाही तर मेकअपवाल्यांना पैसे देत नाहीत. मग मुले ‘आज गोकुळात’ वर नाचणार असोत की ज्ञानेश्वर आणि त्यांची भावंडे बनून भिंत हलवणार असोत की कोवळा शिवबा आणि मावळे बनून रोहिडेश्वराची शपथ घेणार असोत गालावर गुलाब फुललेले आणि डाळिंबाचं दानं व्हटावरी चुरडलं असायलाच हवं. अशी समस्त शिक्षक आणि पालकांची धारणा. चुकून अशी धारणा नसली तर आम्ही कौतुकाने ज्ञानेश्वर, राधा, शिवबा, टिळक वगैरे रंगवत जायचो. अचानक राधाबालेच्या माऊलीला गालावरच्या गुलाबांची हौस यायची. मग ती आमच्या मेकपवर गुलाब फुलवायची. तिच्या गालावरचे गुलाब बघून टिळकांना आपल्याशी मेकपमध्ये पार्श्यालिटी झालीये असे वाटून रडू येऊ लागायचे. ते रडू थांबवायचे तर टिळकांचेही गाल गुलाबी. मग लागण कंटिन्यू टू ज्ञानेश्वर, शिवबा, मावळे, नाटकातले आजोबा इत्यादी. मेकअपवाले हताश!
आता काम बदललं. पण या दर्जाचा हताशपणा अजूनही अनुभवायला मिळतोच. त्याबद्दल पुढे केव्हातरी.
तळटिप: भरतनाट्यम या कलेविषयी मला अपार प्रेम आहे आणि सर्व गुरूंविषयी आदरही आहे. मात्र त्यातल्या काही गुरूंची मेकप वगैरे बाबतीतली समज थोडी अविश्वासार्ह आहे इतकेच.
- नी 

Search This Blog