Sunday, May 20, 2018

ड्रेस कोडची बहुरंगी भानगड

आज म्हणजे २० मे २०१८ च्या महानगरमध्ये आलेला माझा लेख 
-----------------------------------------------------------------
आम्ही सगळ्या ग्रुपने मिळून मैत्रिणीच्या लग्नात घालण्यासाठी खास फाडलेल्या जीन्स खरेदी केल्यात.” 
ऍडमिशन झालीरोज कॉलजमध्ये जायला खास बनारसी साड्या घेतल्यात.”
कॉन्फरन्समध्ये भाषण आहेमेंदीवालीला बोलवायला हवंदोन्ही हात आणि पायभरून मेंदी काढून घेणारे मी.  ”

काहीतरी गफलत वाटतेय नाचुकीच्या ठिकाणी चुकीचे काहीतरी चाललंयमैत्रिणीच्या लग्नात फाटक्या जीन्स घालायलाकॉलेजमध्ये रोज बनारसी साडी नेसायला आणि कॉन्फरन्समध्ये मेंदी लावून जायला बंदी नसतेतसं गेलं तर तिथून हाकलून देणार नसतंपण तरीही हे चुकीचं वाटतंया तिन्ही ठिकाणी कशा प्रकारचे कपडे घालायचे याचे काही नियम आपण पाळतोचते नियम समाजाने पाळावेत अशी समाज म्हणून अपेक्षाही असते. 

या नियमांनाच आपण ड्रेस कोड म्हणतोकधी हे लिखित असतात तर कधी अलिखितवेगवेगळे मुद्दे धरून हे नियम बनवलेले असतातमग ते शक्यतो पाळले जातात आणि कधी कधी तोडलेही जातातआता नियम तोडणे हे चूकचत्यामुळे ड्रेस कोड पाळलाच पाहिजे अशी अपेक्षा असते. 

हे इतकं साधंसोपंसरळएकरेषीय असतं तर काय हवं होतंपण तसं होत नाहीकान महोत्सवात रेड कार्पेटवर आपल्या उंच टाचांच्या चपलाहातात घेऊन एखादी क्रिस्टन स्टुअर्ट रेड कार्पेटचा ड्रेस कोड मुद्दामून तोडतेतर एकीकडे न्यायमूर्ती मॅडम तरुण वकील मुलींना अमुक प्रकारचे कपडे घालू नका असा ड्रेसकोडमध्ये नसलेला उपदेश करतातया दोन्ही घटना नुसत्या कपड्यांशी संबंधित नसतात तर ही दोन्हीही महत्वाची सामाजिक विधाने असतातयातूनच चर्चा सुरू होते. 

माणसाचे कपडे ही दृश्य संवादाची भाषा असतेएखाद्या व्यक्तीबद्दल एखाद्या ठराविक ठिकाणी जे काही मत तयार होते ते त्या व्यक्तीने कपडे काय आणि कसे घातलेतकेस कसे राखलेतदागिने वगैरे काय आहेत वा नाहीयेत इत्यादी सगळ्या जामानिम्यावरूनमग अशा वेळेला ठराविक ठिकाणी एखाद्याबद्दल काय मत व्हायला हवे याबद्दल अपेक्षा तयार होतातया अपेक्षांना धरून नियम बनवलेले असतात. 

दोन वर्षांपूर्वी कान चित्रपट महोत्सवामध्ये महत्वाच्या इव्हेण्टला काही महिलांना उंच टाचांचे शूज घातले नाहीत म्हणून प्रवेश दिला गेला नाहीखरंतर चित्रपट महोत्सवाला असा लिखित ड्रेस कोड नाही पण जगभरात चित्रपटफॅशननाटक या गोष्टींशी संबंधित सोहळेमहोत्सव वगैरे बघितले तर अश्या सर्व प्रतिष्ठित ठिकाणी बहुतेक सर्व स्त्रिया या उंच टाचांच्या शूजमधेच दिसतातस्त्रियांसाठी उंच टाचांचे शूज हा अलिखित ड्रेस कोडच आहेउंच टाचांचे शूज म्हणजे सौंदर्यकमनीयतातारूण्य या सगळ्याचे एक प्रतीक असल्यासारखेसौंदर्यकमनीयतातारूण्य याशिवायच्या स्त्री अश्या ठिकाणी निषिद्धच असे प्रवेश  द्यायचा निर्णय घेणाऱ्यांचे म्हणणे असावेया म्हणण्याला विरोध म्हणून तिने यावर्षी रेड कार्पेटवर अनवाणीच जाणे पसंत केलेती यावर्षीच्या ज्युरीमधे होतीच त्यात तिचे हॉलिवूडमधले स्थान बघता तिला अर्थातच कुणी अडवले नाही आणि तिचा विरोधही नोंदवलागेलामहोत्सवाच्या आयोजकांकडून असा नियम नाही हे वदवून घेण्यासाठी ही कृती महत्वाची ठरली.  

स्त्रीचे शरीरआकार यांना नियमांमधे बसवून वस्तूकरण करण्याला आजवर जो विरोध झालेला आहे तो असाच वेगवेगळे ड्रेस कोडस तोडूनच झालेला आहेमग ते स्त्रीवादी चळवळीच्या सुरूवातीच्या काळातले ब्रा-ज्वलन असो किंवा १८४० च्या दरम्यान अमेलिया ब्लूमरने तयार केलेला ब्लूमर कॉश्च्युम असो. 

हे झाले वस्तुकरणाबद्दलपण जेव्हा न्यायमूर्ती इंदू मल्होत्रा स्त्री वकिलांना व्यवसायाला योग्य असे आणि सभ्य जामानिमा असावा असा उपदेशकरतात त्यात वस्तूकरण नसूनही त्याबद्दल चर्चा होतेच. 

बघायला गेलं तर हा उपदेश अगदी योग्य आहेभारतीय बार कौन्सिलने स्त्रिया  पुरुषांसाठी ड्रेस कोड ठरवून दिलेला आहे त्यात व्यवसायाला योग्य आणि सभ्य असे शब्द येत नाहीतपण अर्थातच ते अध्यहृत आहेतपण जेव्हा न्यायमूर्ती मॅडम पलाझोसारखी कपड्यांची नावे घेऊन बोलतात तेव्हा प्रश्न पडतातचबार कौन्सिलने दिलेल्या ड्रेस कोडमध्ये पलाझो येत नाहीतपण त्यांना लांब स्कर्ट चालतोसाडी चालतेसलवार आणि कुडता चालतोओढणीसकट की शिवाय हे स्त्रियांनी स्वतः ठरवायचे आहे. 

लांब स्कर्ट म्हणजे नक्की किती लांबगुडघ्यापर्यंतगुडघ्याखालीकी घोट्यापर्यंतपांढरी साडी म्हणजे हिंदी सिनेमातल्या विधवा मॉं सारखीकी पांढऱ्या साडीत पावसात भिजणारी हिरवीण दाखवतात तिच्यासारखीसलवार कुडता वापरताना कुडत्याची लांबी कितीतो अंगाबरोबर असायला हवा की घट्ट की ढगळत्याचा गळा किती खोल हवाओढणी घेतली तर कशी घ्यायचीया सगळ्या प्रश्नांना लिखित उत्तरे बार कौन्सिलच्या ड्रेस कोडमध्ये नाहीतआपण घालू त्या कपड्यात सभ्यतेचेप्रतिष्ठेचे कितीवळसे आहेत हे जिच्या तिच्या तारतम्यावर आधारित आहेया तारतम्याचे काय करायचेतारतम्याचे नियम लिहिता येत नाहीत आणि  तारतम्य कुठे विकतही मिळत नाही. 

पलाझोबद्दल बोलायचे तर जरा सलवार कुडता चालू शकतो तर पलाझो कुडता का चालू शकत नाही हे अनाकलनीय आहेबारा कौन्सिलने नियम केले तेव्हा पलाझो अस्तित्वात नसतील पण आता आहेतपलाझो - कुर्ता हे पुरेसे व्यावसायिकसभ्य  प्रतिष्ठित दिसू शकतेचतर मग ते चालणार नाही असे का? थोडक्यात हे नियम आता कालबाह्य झालेत आणि आजच्या काळाप्रमाणे ते बदलायला हवेत. 

म्हणजे पेहरावाच्या बाबतीत सभ्यव्यावसायिकप्रतिष्ठित हे कालानुरूप बदलू शकतंआज जे असभ्य मानलं जातं ते उद्या सभ्य होउ शकतंचतर मग सभ्यव्यावसायिक आणि प्रतिष्ठित या संकल्पनाच गडबडलेल्या आहेत काकी पूर्णपणे तारतम्यावरच अवलंबून आहेतआणि त्यावर अवलंबून असतील तर ड्रेस कोड हवा कशाला? 

सभ्यप्रतिष्ठित वगैरे विशेषणे मुळातच माणसांची प्रतवारी ठरवणारी आहेतजिथे जिथे व्यावसायिक ड्रेस कोड असतो आणि त्या ड्रेस कोडचा मूळ उद्देश सभ्यप्रतिष्ठितव्यावसायिक वगैरे दिसावे असा असतोतिथे तिथे माणसांची प्रतवारी एवढीच माणसाची ओळख बनतेहे योग्य आहे की अयोग्यव्यावसायिक स्तरावर जिथे वैयक्तिक तपशिलांना दूर सारून काम केले जाण्याची गरज आहे तिथे म्हणजे कोर्टातसरकारी ऑफिसातकंपनीत कदाचित हे योग्य असावे. 

पण ही ड्रेस कोडची चौकट अतिशय संकुचित आहेयापलीकडे सभ्यताप्रतिष्ठितपणा अस्तित्वात नाही असे नाहीया ठराविक चौकटीच्या बाहेरचे काही वापरले गेले तर त्या व्यक्तीला असभ्यतेचे लेबल लावले जाणेत्या व्यक्तीची व्यावसायिक क्षमता पुरेशी नाही असे अंदाज बांधणे हेबालिश आणि अमानुष आहेपरत या चौकटी नुसत्याच काळाबरोबर नाही तर व्यवसायानुसारही बदलत जातातपण या नियमांच्या चौकटीमुळेमाणसे एकमेकांवर शिक्के मारायला मोकळी होतात. 

मग ड्रेस कोड असूच नयेत काकुणीही कसेही घालावेत कपडेकारण कपड्यांवरून माणसाचा अंदाज बांधू नये म्हणताततर नाही असे होऊ शकत नाहीशेवटी कपडे हे दृश्य संवादाचे एक साधन आहेकपड्यांना बघून समोरच्या माणसाबद्दल आडाखे बांधणे ही मानवी प्रवृत्ती आहेआजवर बघितलेल्या माणसांच्यावर आधारित हे आडाखे बांधणे प्रत्येकाच्या नकळत होतच असतेहोतच राहणारनियमांचे तपशील बदलतील पण अलिखित का होईना नियम असणारचमाणूस आणि माणुसकी या नियमांच्यापेक्षा मोठी आहे ही जाणीव ठेवण्यात आपले माणूसपण आहेनाही का? 

- नीरजा पटवर्धन

0 comments:

Search This Blog