स्कार्लेट

मार्गारेट मिशेल च्या Gone with the wind ची नायिक Scarlet o’Hara. काल्पनिक असली तरी कुठल्याही खर्‍या माणसाइतकीच किंबहुना जास्तच माणूस वाटणारी हे स्कार्लेट.

मला मात्र ही सुरुवातीला भेटली लिंडा गुडमनच्या 'सन साइन्स' मधून. हसू नका प्रत्येकाने हे पुस्तक एकदा तरी वाचलेय नक्कीच आपापल्या टिनेज इयर्स मधे. तर ह्या पुस्तकात लिंडा बाई म्हणतात ”Scarlett O’Hara is the very epitome of the Mars-ruled Aries female.” आणि हे पटवून देण्यासाठी अनेक उदाहरणे देतात. सन साइन्स प्रमाणे मी ही एरिस असल्याने कोण ही स्कार्लेट असे कुतुहल निर्माण झाले. Gone with the wind ठरवून पाह्यला न कंटाळता. तरीही स्कार्लेट तितकिशी समजली नाही पण ’I will never be hungry again!’ हे स्वतःच स्वतःला दिलेले वचन मात्र लक्षात राह्यले. मग एक चाळाच लागला अयुष्यातल्या प्रत्येक गोष्टी स्कार्लेट शी ताडून बघायचा जो आजतागायत चालू आहे. साम्य किती नी कुठे हा मुद्दा दुय्यम पण यातून झाले मात्र एक की स्कार्लेट उलगडत गेली. मैत्रिण बनली.

ही स्कार्लेट मुळात अमेरीकेच्या जुन्या गर्भश्रीमंत अश्या दक्षिणेतली southern belle. अतिशय मनस्वी आणि हट्टी मुलगी. वयाच्या १६व्या वर्षापर्यंत 'lady like' वागण्यासाठी असलेली बंधने हे एकमेव दु:ख असलेली, एका मुलाच्या प्रेमातही पडलेली, त्याला मिळवण्यासाठी काहीही करू शकणारी, अगदी 'reputation' ही त्याच्यापुढे महत्वाचे न समजणारी. पण काय करता त्याने, म्हणजे अ‍ॅशली ने तर मेलनीशी लग्न ठरवलेले असते. निराश स्कार्लेट रागाच्या भरात एका वेगळ्याच तरूणाला लग्नाला होकार देते. लग्न होतं. हा काळ अमेरीकेतील उत्तर व दक्षिणेत झालेल्या Civil war चा आहे. सगळेच तरूण Confederate Army मधे गेले आहेत. त्यात तिचा नवराही. तो युद्धावर कामी येतो. त्याच्या शोकाचे काळे कपडे घालताना तिला एवढेच वाटत असते 'I am too young to be a widow!' लवकरच तिला ज्याच्यावर कधीच प्रेम केले नाही अश्या नवर्‍याच्या मृत्युप्रित्यर्थ कराव्या लागणार्‍या शोकाचा किंवा त्या देखाव्याचा कंटाळा येतो. Charity Ball च्या वेळेस काळा स्कर्ट आणि सफ़ेद क्रिनोलाइन नि त्याच्या खाली नुसतेच नाचणारे पाय हे दृश्य सगळ्यांना आठवतच असेल. ती काळे कपडे टाकून देते. र्‍हेट बटलर तिला समजावतो की तिने लोकांच्या बोलण्याकडे लक्ष देण्याची गरज नाही. इथे तिचा कणखर आणि मनस्वी स्वभाव जास्त ठळकपणे जाणवायला लागतो

युद्धाची तीव्रता वाढत जाते. Old south चा सगळा डोलारा कोलमडून पडायची वेळ येते. स्कार्लेट या ठिकाणी युद्धातील जखमींची शुश्रुषा करणार्‍या नर्सच्या रूपात दिसते. केवळ अ‍ॅशली ला दिलेले वचन पाळण्यासाठी ती मेलनीचे बाळंतपणही करते अगदी एकटीने. युद्धात Confederate Army चा पराजय होतो. स्वतःच्या नि उरलेल्या सगळ्या कुटुंबाच्या उदरनिर्वाहाची जबाबदारी स्कार्लेट आपल्या शिरावर घेते एखाद्या कर्त्या पुरुषाप्रमणे. ह्याच वेळी ती स्वत:ला ते वचन देते

”As God is my witness, as God is my witness, they're not going to lick me! I'm going to live through this, and when it's all over, I'll never be hungry again - no, nor any of my folks! If I have to lie, steal, cheat, or kill! As God is my witness, I'll never be hungry again.”
(देवाला साक्षी मानून मी स्वतःलाच वचन देते की मी यातून तावून सुलाखून बाहेर पडेन आणि मग सगळा गोंधळ संपल्यावर मात्र मी कधीच उपाशी रहाणार नाही, मी नाही आणि माझी माणसंही कधी उपाशी रहाणार नाहीत. मला मग त्यासाठी खोटं बोलावं लागलं, फसवावं लागलं, कुणाला मारावं लागलं तरी चालेल पण देवाशपथ मी कधीही उपाशी रहाणार नाही!)
जगण्याची दुर्दम्य इच्छा आणि आशा याचे याहून मोठे उदाहरण कुठले? मला खात्री आहे की प्रत्येक झोपडीतल्या बाई मधे हेच म्हणणारी स्कार्लेट असते. खरेतर प्रत्येक जणातच ही अशी स्कार्लेट दडलेली असते का?

ह्यानंतर आपली जमीन वाचवण्यासाठी फ्रँक केनेडीशी स्कार्लेट लग्न करते. जो खरंतर तिच्या धाकट्या बहिणीचा प्रियकर असतो. हे स्कार्लेटला माहित असते पण हेही माहित असते की जर सगळ्यांचेच देशोधडीला लागणे टाळायचे असेल तर हे करणे जरूरीचे आहे. हळूहळू त्यांना बरे दिवस येऊ लागतात. पण युद्धामुळे ढवळून निघालेला समाज अजून स्थिर नाहीये. अराजकाची स्थिती, लूटमार चालू आहे. अश्यातच स्कार्लेटवर हल्ला होतो. स्कार्लेट वर झालेल्या हल्ल्याचा सूड घ्यायला म्हणून अ‍ॅशली आणि फ्रँक जातात आणि त्या धामधुमीत फ्रँक मारला जातो. ती परत एकदा विधवा होते. याच वेळेला तिला तिच्या आईची तीव्रतेने आठवण येते आणि ती हेही कबूल करते की तिला तिच्या आइसारखेच व्हायचे होते. मृदु आणि दयाळू. पण ती कबूल करते की ती जे काही आहे ती मृदु नि दयाळू यापासून शेकडो योजने दूर आहे.
र्‍हेट तिच्यावरच्या आपल्या प्रेमाचा पुनरुच्चार करतो. पूर्णपणे प्रेमासाठी नाही तरी पैशासाठी ति त्याच्याशी लग्न करते. एव्हाना तिला अ‍ॅशली आपला होणे नाही हे मात्र पटलेले असते. र्‍हेट आणि स्कार्लेटला एक मुलगी होते पण तीही त्या दोघांना जवळ आणण्यात अयशस्वी होते. र्‍हेटचा संयम संपत जातो. अश्यातच बॉनीचा त्यांच्या मुलिचा अपघाती मृत्यू होतो आणि र्‍हेटच्या दृष्टीने तुकडा पडतो.
मेलनीचाही मृत्यू होतो आणि त्यावेळेला अ‍ॅशली चा विलाप पाहून स्कार्लेटला हे वास्तव लक्षात येते की ह्याचे आपल्यावर कधीही प्रेम नव्हते आणि तिला हेही जाणवते की ते तसे नव्हते याचे आपल्याला काहीच वाटत नाहीये.
तिला र्‍हेटची आठवण येते. त्याच्याबद्दल प्रचंड ओढ दाटून येते आणि याच वेळेला तो तिला सोडून निघालेला असतो. त्याचे मन तिच्या प्रेमाची वाट बघायला विटलेले असते त्यामुळे तिच्या कुठल्याच विनवणीचा त्याच्यावर परिणाम होत नाही. ”Frankly, my dear! I dont give a damn!”(खरं सांगायचं तर मला काहीही फरक पडत नाही!) असा घाव घालून तो निघून जातो.
पण स्कार्लेट ला हरणे मान्य नाहीये. तिने ज्याच्यावर आयुष्यभर प्रेम केले ते खोटे ठरलेले आहे, ज्याच्यावर तिचे खरे प्रेम आहे असा तिचा नवरा तिला सोडून गेलेला आहे, तिची मुलगी ही गेलेली आहे. अश्या अवस्थेलाही ती पराजय मानत नाही. ती आपल्या पहिल्या घरी जाण्याचे ठरवते.
”...Tara!...Home. I'll go home, and I'll think of some way to get him back! After all, tomorrow is another day!” (टेरा.. माझं घर.. मी घरी जाइन आणि त्याला [र्‍हेटला] परत मिळवण्यासाठी प्रयत्न करीन. शेवटी उद्याचा दिवस वेगळाच असणारे ना!)
स्कार्लेट स्वार्थी, मानी पण कुठल्याही गोष्टीच्या डोळ्याला डोळा भिडवून जे आहे ते आहे, नाही ते नाही असं सांगू शकणारी अशी, एक खरिखुरी माणूस. प्रत्येक चांगल्या वाइट गोष्टींसकट. प्रत्येक संकटाला, दुर्दैवाला '|Tomorrow is another day!’ म्हणून ठेंगा दाखवणारी प्रचंड आशावादी. तापट आणि कणखर पण त्याच वेळेला एखाद्या निरागस बाळाप्रमणे वाटणारी . प्रेमासाठी सगळे ओवाळून टाकले तरी प्रेमापेक्षाही इतर अनेक महत्वाच्या गोष्टी जगात असतात यावर विश्वास ठेवणारी. र्‍हेटशी लग्न करून आपण आपल्याहून वरचढ माणसाला स्थैर्यासाठी विकले, बांधले गेलो आहोत कि काय अशी भिती बाळगणारी एक मुक्त आणि स्वच्छंदी जीव, Free spirit.
आजही ही स्कार्लेट माझ्या मनात प्रत्येक वेळी Tomorrow is another day म्हणत रहते. सतत भेटत राहते. नि आजही तिच्याशी मला ताडून बघण्याचा माझा चाळा सुटलेला नाही.

-नी