वेशभूषेचा इतिहास शिकताना समाज, राजकारण, अर्थशास्त्र, विज्ञान अश्या सर्व गोष्टींच्या इतिहासाला समजून घेतल्याशिवाय पुढे जाता येत नाही. थोडक्यात आपले कपडे हे आपल्या जगाची कहाणी सांगतात असं म्हणता येईल. हे मला फार गमतीशीर आणि महत्वाचं वाटतं. तर तेच सगळं तुमच्या पर्यंत पोचावं म्हणून जानेवारी २०१८ मधे लोकमतमधे हा विषय घेऊन सदर लिहिले होते. सदराचे नाव ‘कापडाचोपडाच्या गोष्टी’.
थोडी गम्मत, थोडी माहिती असे काहीसे स्वरूप आहे या सदराचे.
या सदरातील सर्व लेख तसेच याच विषयावरचे इतरत्र लिहिलेले लेख हे सगळे याच ब्लॉगवर आहेत. पण लेबलने शोधल्यावर सगळे लेख एकदम सापडत नाहीत म्हणून इथे सर्व लेखांचे दुवे इथे टाकते आहे.
- माणसाच्या मूलभूत गरजा तीन - अन्न, वस्त्र आणि निवारा हे आपण शाळेत असताना पाठ केलेले आहे. या तिन्ही गरजांचा इतिहास म्हणजे अख्ख्या मानवजातीचा इतिहास आहे. राजकीय, सामाजिक, वैज्ञानिक सर्व प्रकारच्या स्थित्यंतरांचे प्रतिबिंब या इतिहासात पडलेले दिसते. विविध कारणांमुळे मोठ्या प्रमाणावर माणसांचे स्थलांतर होते. अशा स्थलांतरानंतर जी देवाणघेवाण होते त्यातून कपड्यांचा इतिहास नवे वळण घेत जातो.
हे सर्व कुठून येते? - २९ जानेवारी २०१८
- आजच्या जगाचा विचार केला तर अंगाभोवती वेगवेगळ्या प्रकारे कापडाचे वेढे घालून बनवायची वस्त्रं ही केवळ भारतीय उपखंडात किंवा भारतीय उपखंडात मूळ असलेल्या लोकांच्यातच दिसतात. त्यामुळे भारतीयांनाच केवळ ही भन्नाट आयडिया सुचलेली आहे असा गैरसमज व्हायला भरपूर वाव असतो.
नेसूचे आख्यान - २७ फेब्रुवारी
- अंगाभोवती कपडे गुंडाळून वस्त्रे तयार करण्याची आयडिया फक्त भारतीय उपखंडातली नसली तरी अंतरीयाचे किंवा कमरेवर बांधलेल्या वस्त्राचे काष्टा घालून दुटांगीकरण हे मात्र केवळ भारतीय उपखंडातच दिसून येते.
'साडी नेसणं...' - २७ मार्च
- उगाचच शरीर झाकून ठेवण्याला नकार देणारी, शरीराचे आकार-उकार स्पष्ट करणारी वस्रं ही आपल्या भारतातच अस्तित्वात होती. ऐकायला, वाचायला गैरसोयीचं वाटलं तरीही हे आपल्याच महान संस्कृतीत घडलं..
'झाकपाक' - २४ एप्रिल
- माणसं प्रवास करतात, स्थलांतर करतात, नवीन प्रदेश पादाक्रांत करतात. आपल्या जगण्याच्या पद्धती या नवीन ठिकाणी घेऊन जातात आणि नवीन ठिकाणच्या पद्धती आत्मसात करतात. नवीन प्रदेश पाहून, तिथल्या नवीन आणि मजेमजेच्या गोष्टी प्रवासी लोक आपल्या बरोबर घेऊन येतात. नवीन आलेल्या पद्धती आणि स्थानिक पद्धतींचा मिलाप होतो आणि संस्कृतीची कथा नवं वळण घेते..
आपलं काय काय म्हणायचं? - २९ मे
- ब्रिटिश भारतात आले तोपर्यंत भारताच्या वस्त्नकलेनं खूप प्रगती केलेली होती. भारतभरात प्रदेशानुसार कापड विणण्याचे प्रकार, त्यावरची नक्षी, कलाकुसर, कापड रंगवण्याची भारतीय साधनं आणि प्रक्रि या या सर्व गोष्टींचं प्रचंड वैविध्य होतं. काश्मिरी शालींबरोबरच याही सगळ्याची युरोपातून आलेल्या व्यापार्यांना भुरळ पडली.
भारतीय वारसा - २६ जून
- एखाद्या संस्कृतीशी जोडलेली प्रतीकं, चिन्हं यांची देवाणघेवाण होणं हे अपरिहार्य आहेच,काही प्रमाणात!ते स्वागतार्हही आहे. नक्की किती आणि काय योग्य आणि अयोग्य याविषयी मात्र अजून संभ्रम आहेत.
थांब सेलिना बिंदी लावते! - ३१ जुलै
- रोमानिया देशाचं फॅशनला वाहिलेलं एक मासिक.बिहोरच्या लोकांबरोबर त्यांच्या पारंपरिक भरतकाम कलेसाठी उभं राहिलं. आयुष्यभर भरतकाम करणा-या हातांनी आपल्या सुया, कात्र्यांनीशी लढायचं ठरवलं. बिहोरचे लोक अणि हे मासिक यांनी एकत्र येऊन बिहोर फॅशनचा एक ब्रॅण्ड तयार केला. आपल्या हातांनी बनवलेल्या सगळ्या पारंपरिक वस्तू योग्य नफा आकारून, पण तरीही सामान्य माणसाला परवडेल अशा किमतीत ऑनलाइन विकायला सुरूवात केली. थोड्याच दिवसात दणदणीत विक्रीचा एक उच्चांक गाठला गेला.
बलाढ्य दुष्टाचा पराजय आणि इतर गोष्टी - २८ ऑगस्ट
- युरोपातले उच्च खानदानी लोक आणि सत्ताकेंद्र यावर फॅशनच्याद्वारे नियंत्नण ठेवण्याची चौदाव्या लुईची योजना होती. उच्च अभिरूची, चोखंदळ,शानदार राहणीमान, विलासी जीवन या गोष्टींचं केंद्र फ्रान्स असलं पाहिजे अशी त्याची इच्छा होती. उंची आणि महागडी कापडं,कपडे, आभूषणं आणि इतर वस्तू फ्रान्समध्ये बनवल्या जाव्यात हे त्यानं घडवून आणलं.
कूत्यूरोद्योग - २५ सप्टेंबर
नेसूचे आख्यान - २७ फेब्रुवारी
'साडी नेसणं...' - २७ मार्च
'झाकपाक' - २४ एप्रिल
आपलं काय काय म्हणायचं? - २९ मे
भारतीय वारसा - २६ जून
थांब सेलिना बिंदी लावते! - ३१ जुलै
बलाढ्य दुष्टाचा पराजय आणि इतर गोष्टी - २८ ऑगस्ट
कूत्यूरोद्योग - २५ सप्टेंबर
- ती कार्यकर्ती आहे? वाटत नाही अजिबात. साडी पाहिलीस का तिची? कॉटनबिटन नाहीये. व्यवस्थित फुलांचं डिझाइन आहे आणि नायलॉनची दिसते आहे. कार्यकर्तीचा साधेपणा कुठेय यात?’ ठकूच्या कार्यकर्त्या मैत्रिणीबद्दल कुणी तरी कुजबुजलं. कुजबूजकाकू पण कार्यकर्त्या होत्या. त्यांचा कार्यकर्ती म्हणून गणवेश एकदम मान्यताप्राप्त होता.
साधेपणाच्या नोंदी - ३० ऑक्टोबर
- माणसानं कापड, रंग यांच्या साहाय्यानं शरीर झाकायला आणि सजवायला सुरू केलं तेव्हापासून कातडीवरचं आवरण हे त्या माणसाबद्दल बरंच काही सांगणारी दृश्यभाषा आहे. आणि ती वाचायला शिकणं ही मजेची गोष्ट आहे.
शब्देविण संवादु! - २७ नोव्हेंबर
- जानेवारीपासून 'कापडाचोपडाच्या गोष्टी' हे सदर लिहिले. आजच्या 'अजून थोडी इतिहासाची पानं!' या लेखाने सदराचा समारोप करते आहे.
अजून थोडी इतिहासाची पानं - २५ डिसेंबर
-----------------------------------
साधेपणाच्या नोंदी - ३० ऑक्टोबर
शब्देविण संवादु! - २७ नोव्हेंबर
- एखादी वस्तू अंगावर असणे वा नसणे यामुळे चळवळ होत नाही असे म्हणणारे एखादी वस्तू अंगावर असण्यानेच स्त्रीच्या चारित्र्याची ग्वाही मिळते हे मात्र छातीठोकपणे म्हणतात. हे गमतीशीर जरूर आहे पण यात नवल वाटण्यासारखं काही नाही. लाज, इभ्रत, प्रतिष्ठा या केवळ बाईनेच जपायच्या गोष्टी असताना ते सगळं वेशीवर टांगून आपलं एक अंतर्वस्त्र या बाया जाळतात म्हणजे त्यांची डोकीच फिरली असली पाहिजेत असं सहजपणे समजणारा समाज अजून जगाच्या पाठीवर सगळीकडेच आहे.
आतली गोष्ट! - 'माहेर' मासिक मार्च २०११ महिला दिन विशेषांक
- लहानपणापासून नव्वारी साडी म्हणजे काहीतरी प्रचंड अवघड, गूढ आणि एकदम खानदानी प्रकरण असावं असा एक समज बसला होता डोक्यात. माझी आजी काही नव्वारी नेसत नाही. पण नव्वारी नेसणार्या लांबच्या आज्या घरी आल्या की मला खूप मस्त वाटायचं. आपल्या नात्यात पण हे अवघड आणि खानदानी प्रकरण आहे याचं समाधान वाटायचं. पण तरी कधी नव्वारी नेसून बघण्याचा प्रयत्न केला नव्हता.
गुंडाळलेल्या कापडाची कहाणी!! - मायबोली गणेशोत्सव २००९
- हॅण्डलूमची टापटिपीने नेसलेली साडी, डोळ्यात न घुसणारे रंग, अगदी मोजके किंवा नसलेलेच दागिने आणि इतर गोष्टी, व्यवस्थित बसवलेले छोटे केस, साधेपणा, नीटनेटकेपणा पुरेपूर. हा जामानिमा केलेली व्यक्ती दिसली की आपोआपच ती व्यक्ती विद्वान, कर्तुत्ववान, उच्चपदस्थ, आदरणीय इत्यादी असणार असा आपला सर्वांचा समज होतो. आदरणीय विदुषी वेशभूषेचा गाभा अजूनही साधारण हाच आहे.
साडीवरून ट्रेंचकोट! - दैनिक लोकमत १९ नोव्हेंबर २०१७
- माणसाचे कपडे ही दृश्य संवादाची भाषा असते. एखाद्या व्यक्तीबद्दल एखाद्या ठराविक ठिकाणी जे काही मत तयार होते ते त्या व्यक्तीने कपडे काय आणि कसे घातलेत, केस कसे राखलेत, दागिने वगैरे काय आहेत वा नाहीयेत इत्यादी सगळ्या जामानिम्यावरून.
ड्रेस कोडची बहुरंगी भानगड - २० मे २०१८ महानगर
गुंडाळलेल्या कापडाची कहाणी!! - मायबोली गणेशोत्सव २००९
साडीवरून ट्रेंचकोट! - दैनिक लोकमत १९ नोव्हेंबर २०१७
ड्रेस कोडची बहुरंगी भानगड - २० मे २०१८ महानगर
- “त्या बिचाऱ्या दिपिकेला आपले कपडे कुलुपात ठेवावे लागत असतील नै? कधी रणवीर डल्ला मारेल काय सांगता येतंय काय? ” रणवीर सिंगचे नवीन फोटो आले की व्हॉटसॅपवर किमान पंचवीसवेळातरी हा डबडा विनोद येतो.
तिचा वेष त्याचा वेष - पुन्हा स्त्री उवाच या डिजिटल अंकात ८ मार्च २०२०
- "हे कपडे घालून त्या ठिकाणी जाणं बरं दिसेल का?" कुणीतरी कुणाला तरी टोकलं. कुणीतरी हाच प्रश्न आरशात बघत स्वतःशीच उच्चारला. कुणीतरी मॉलमधल्या रॅकवरचा कपडा अंगाला लावून दाखवत बरोबरच्या कुणालातरी विचारला. खूप खूप प्रकारे हाच प्रश्न अनेकांनी खेळवून बघितला. हे आजचं नाही. मानवाच्या इतिहासात अंगावर विविध गोष्टी वागवण्याची सुरुवात झाली तेव्हापासून लाखो करोडोवेळा प्रत्येक व्यक्तीचा, प्रत्येक समूहाचा या प्रश्नाशी सामना झाला आहे.
कपडे, माणूसपण इत्यादी - दैनिक लोकमत २३ मार्च २०२१
तिचा वेष त्याचा वेष - पुन्हा स्त्री उवाच या डिजिटल अंकात ८ मार्च २०२०
कपडे, माणूसपण इत्यादी - दैनिक लोकमत २३ मार्च २०२१
1 comments:
खुप छान माहिती आहे.मला आवडली.जर थोडा वेळ असेल तर आमच्या ब्लॉग ला पन भेट नक्की द्या.
https://jiomarathi.xyz
Post a Comment